5. Η Θράκη, η Μικρά Ασία και ο Πόντος, ακμαία ελληνικά κέντρα

Οι Έλληνες των αλύτρωτων περιοχών της Θράκης, της Μικράς Ασίας αλλά και του Πόντου,
κυρίως αυτοί που κατοικούσαν στις μεγάλες πόλεις, είχαν υποστεί το 1821 αρκετές διώξεις από τους Τούρκους.





Σταδιακά όμως και ιδίως μετά το 1856 οι συνθήκες ζωής τους βελτιώθηκαν, έπειτα
⇒ από τις μεταρρυθμίσεις που επέβαλλαν στην Οθωμανική Αυτοκρατορία οι Μεγάλες Δυνάμεις
⇒ και τις πρωτοβουλίες που ανέπτυξε το Οικουμενικό Πατριαρχείο.









Οι υπόδουλοι Έλληνες, υπό την ηγεσία του τοπικού μητροπολίτη, διοικούνταν 
⇒ από εκλεγμένου δημογέροντες, 
⇒ από εφόρους που φρόντιζαν για την εκπαίδευση και
⇒ από τις επιτροπές των ναών.











Μόνο στον Πόντο ο μητροπολίτης ήταν κάτω από την εξουσία του Τούρκου διοικητή.










Αργότερα εγκαταστάθηκαν στις περιοχές αυτές Έλληνες πρόξενοι και εμπορικοί αντιπρόσωποι, οι οποίοι σε συνεργασία με τους κληρικούς υπεράσπιζαν τα συμφέροντα των Ελλήνων.









Κατά τον 19ο αιώνα οι Έλληνες υπήκοοι της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας ανέπτυξαν σημαντική εκπαιδευτική και πολιτιστική δραστηριότητα.

Στην Κωνσταντινούπολη είχε ιδρυθεί το 1836 η «Κεντρική Εκκλησιαστική και Πνευματική Επιτροπή», που επόπτευε

• την εκτύπωση βιβλίων για την εκπαίδευση, 
• προωθούσε τη συστηματική καλλιέργεια της ελληνικής γλώσσας 
• και ίδρυε Αρρεναγωγεία για τα αγόρια και Παρθεναγωγεία για τα κορίτσια.

Προς την ίδια κατεύθυνση εργάζονταν οι φιλολογικοί σύλλογοι και διάφορα σωματεία. Καθώς η βοήθεια από το ελληνικό κράτος ήταν γενικά περιορισμένη, οι Έλληνες της περιοχής κάλυπταν μόνοι τους τις δαπάνες των πνευματικών δραστηριοτήτων τους.









Η Θράκη ήταν χωρισμένη σε δυο επαρχίες,

• της Κωνσταντινούπολης
• και της Αδριανούπολης,

ενώ περιελάμβανε εδάφη έως την Κομοτηνή.








Σιγά - σιγά ο άλλοτε συμπαγής ελληνικός πληθυσμός άρχισε να αραιώνει εξαιτίας :

• των αναγκαστικών εξισλαμισμών.
• των μεταναστεύσεων

 εξαιτίας επιδημιών, στρατολογήσεων και πολέμων.

• της προσπάθειας εκβουλγαρισμού του (Ανατολική Ρωμυλία).

Παρόλες τις δυσκολίες όμως, η οικονομική δραστηριότητα των Ελλήνων ήταν τόσο ανεπτυγμένη, ώστε γίνονταν εξαγωγές,
 π.χ. σιταριού ή καπνών της Ξάνθης.











Στη Μικρά Ασία και στον Πόντο, μετά από τις πρώτες μεταναστεύσεις Ελλήνων προς τη Ρωσία και στα ενδότερα της Ανατολίας, ο ελληνικός πληθυσμός αυξήθηκε κατά πολύ.









Την ίδια εποχή πήρε μεγάλες διαστάσεις το ζήτημα των κρυπτοχριστιανών (κλωστών).
Πρόκειται για Χριστιανούς που μόνο φαινομενικά είχαν αποδεχθεί τη μουσουλμανική θρησκεία.











 Οι Έλληνες της περιοχής διακρίθηκαν στο εμπόριο και τη ναυτιλία.
Καλλιέργησαν επίσης για αιώνες τα γράμματα ιδρύοντας ξακουστά σχολεία, όπως η Ευαγγελική Σχολή της Σμύρνης

και το Φροντιστήριο της Τραπεζούντας και εκδίδοντας εφημερίδες ή βιβλία.
















Αλλά και οι Έλληνες που ζούσαν στην περιοχή της Καππαδοκίας προόδευσαν, παρά τη γεωγραφική τους απομόνωση και τη βαριά φορολογία.














Επίσης αρκετά βιβλία τυπώθηκαν στα καραμανλίδικα, στην τουρκική δηλαδή γλώσσα αλλά με ελληνικούς χαρακτήρες.