3. Η θρησκευτική και η πολιτική οργάνωση των Ελλήνων

Οι Οθωμανοί Τούρκοι κατήργησαν τη βυζαντινή διοίκηση στις χώρες που κατέκτησαν και
την αντικατέστησαν με τη δική τους.

Πιο ανεκτικοί φάνηκαν απέναντι στο Οικουμενικό Πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης, διευρύνοντας τις αρμοδιότητές του.




Ο Πατριάρχης δεν αποτελεί μόνο το θρησκευτικό ηγέτη των υπόδουλων Ορθόδοξων Χριστιανών
( ρουμ μιλέτ = «έθνος των Ρωμαίων» ),
αλλά και εκπρόσωπό τους και λογοδοτούσε στο Σουλτάνο για τις πράξεις τους.








➤ Αποφασίζει για ποικίλες υποθέσεις που αφορούν τους Ορθοδόξους  π.χ. κληρονομιές.

➤ Ταυτόχρονα είχε τη δυνατότητα
επιβολής φορολογίας στους πιστούς

καθώς

➤ και τη δυνατότητα ίδρυσης σχολείων.

Η στάση του κλήρου απέναντι στους Τούρκους δεν ήταν ενιαία.

➤ Κάποιοι ορθόδοξοι κληρικοί αντιμετώπιζαν την τουρκική κατάκτηση ως θεραπεία σταλμένη από τον Θεό για τα σφάλματα των Βυζαντινών αυτοκρατόρων και του βυζαντινού λαού.
➤ Ωστόσο, υπήρχαν ιεράρχες, όπως ο Πατριάρχης Νεόφυτος ο Β', που είχαν επηρεασθεί από τις ευρωπαϊκές ιδέες και αμφισβητούσαν την υποταγή στους Τούρκους.








Τέλος υπήρχε και μια μερίδα κληρικών που ανέπτυξε περαιτέρω σχέσεις με τη Ρωσία όπως ο μοναχός Μάξιμος ο Γραικός, ταυτίζοντας τους Ρώσους με το «ξανθό γένος», που θα ελευθέρωνε την Κωνσταντινούπολη από τους απίστους.















Μια άλλη ηγετική ομάδα των Ελλήνων τα χρόνια αυτά αποτέλεσαν οι Φαναριώτες.
Επρόκειτο για πλούσιες οικογένειες που ζούσαν στη συνοικία Φανάρι της Κωνσταντινούπολης, στην έδρα του Οικουμενικού Πατριαρχείου.








Ήταν μορφωμένοι και γνώριζαν ξένες γλώσσες.
Έτσι, οι Τούρκοι που δεν μάθαιναν ευρωπαϊκές γλώσσες για θρησκευτικούς λόγους, χρησιμοποίησαν τους Φαναριώτες στις διπλωματικές τους σχέσεις με την Ευρώπη.










Οι Φαναριώτες, όπως και οι ιεράρχες, ήταν απόλυτα εξαρτημένοι από τις διαθέσεις του κάθε Σουλτάνου.

Στην ύπαιθρο οι Έλληνες ήταν οργανωμένοι σε κοινότητες. Μεγάλοι εξουσία είχαν οι κοινοτικοί άρχοντες της εποχής γνωστοί ως  πρόκριτοι , επίτροποι, δημογέροντες, προεστοί, κοτζαμπάσηδες, που εκλέγονταν από τα μέλη των κοινοτήτων.

Οι Τούρκοι αναγκάστηκαν να σεβαστούν την τοπική ηγεσία κάθε χωριού, επειδή οι ίδιοι δεν είχαν κατάλληλα οργανωμένο διοικητικό μηχανισμό για να υπολογίζουν τον φόρο που αναλογούσε σε κάθε κάτοικο.













Οι κοτζαμπάσηδες κατάγονταν από πλούσιες οικογένειες και με  το πέρασμα του χρόνου, αρκετοί εκμεταλλεύτηκαν το αξίωμά τους για να πετύχουν προσωπικά οφέλη και απέκτησαν μεγάλη περιουσία και πολιτική δύναμη.

«Αλλά σε κάθε πόλη και χωριό, εκτός από την εξουσία του Αρχιερέα, υπήρχε και άλλη, καθαρά κοσμική, εκείνη των αποκαλούμενων Προεστών ή Δημογερόντων και στα τουρκικά Κοτσαμπάσηδων. Αυτοί σε άλλα μέρη προέρχονταν από τις ισχυρές οικογένειες, ενώ σε άλλα εκλέγονταν από τη συνέλευση των Χριστιανών. Συγκέντρωναν τους φόρους από τους ομόθρησκούς τους και τους παρέδιδαν στην εξουσία, είχαν μεγάλη δύναμη και λογοδοτούσαν στους Τούρκους. Οι Δημογέροντες κρατούσαν και ξεχωριστό ταμείο, το οποίο όμως ήταν συνήθως καταχρεωμένο».

Κ.Μ. Κούμα, Ιστορίαι των ανθρωπίνων πράξεων, τόμ. 12, Βιέννη 1832, σσ. 537-539.

(Απόδοση στα νέα ελληνικά)